در ژانویه سال 2009 ، بزرگراه جدیدی در کشور میانمار در فاصله منطقه یانگون Yangon تا ناحیه ماندالی Mandalay افتتاح شد و در طول این بزرگراه، استراحتگاه‌ها و مجتمع‌های رفاهی بین‌راهی مختلف احداث شدند. این مقاله، مقایسه‌ای مختصر بین این مجتمع‌های رفاهی با نمونه‌های مشابه در کشورهای فرانسه و مالزی است. از رهگذر این مقایسه می‌توان به نقاط ضعف و قوت مجتمع‌های رفاهی بین‌راهی در کشور خودمان ایران نیز پی ببریم. لطفا در ادامه با ما همراه باشید:
ویژگی‌ها و الزامات مجتمع‌های رفاهی بین‌راهی در میانمار
برابر قوانین و دستورالعمل‌های موجود در کشور میانمار استراحتگاه‌های بین‌راهی عبارتند از :
| ردیف | عنوان | امکانات و ویژگی |
| 1 | توقفگاه کنارجاده Wayside Stops | مخصوص پارک اضطراری و موقت در کنار جاده |
| 2 | اتراقگاه Rest Areas | مخصوص توقف خودروها، با امکاناتی نظیر اجاق آتش، میز و نیمکت، آب آشامیدنی، سرویس بهداشتی و سایه‌بان |
| 3 | پارکینگ کامیون Truck Parking | دارای امکانات اولیه برای پارک کامیون با امکانات محدودی مانند سطل آشغال |
| 4 | مراکز خدمات Service Centres | ارای خدماتی جهت افراد و خودرو، غذا خوری، امکانات استراحت، سرویس بهداشتی، محلی برای پیک‌نیک، تلفن عمومی و اطلاعات، خدماتی نظیر سوخت، تعویض روغن، خدمات تعمیراتی و غیره |
| 5 | مجتمع خدماتی تجاری Commercial servie center | رستوران، کمپ، امکانات پارک خودروهای کاروان، محل اقامت و غیره |
مواردی که در این دستورالعمل ها در خصوص استراحتگاه های بالا مورد توجه قرار می‌گیرد عبارتند از:
الف- طراحی یک برنامه مدون برای این مراکز
اهداف اصلی طرح و برنامه برای مراکز خدماتی بین‌راهی عبارتند از :
1. ایجاد یک فضا و امکانات مناسب، امن و کارآمد برای رفع خستگی و خواب مسافرین و رانندگان
2. اطمینان یافتن از اینکه تمهیدات کافی برای حرکت ایمن وسایل نقلیه و عابرین فراهم است.
3. جداسازی پارکینگ‌های خودروهای سبک و سنگین
ب- طراحی چیدمان امکانات یا سایت پلان مراکز خدماتی
گرایش عمده در طراحی سایت پلان مجتمع رفاهی به دو صورت است:
• Inward یا سازه اندرونی
• Outward یا سازه پیرامونی
تفاوت عمده این دو طرح در این است که در حالت اول یعنی سازه اندرونی، ساختمان اصلی استراحتگاه در نقطه مرکزی قرار دارد و جایگاه پارکینگ‌ها در اطراف ساختمان قرار دارد، اما در طرح سازه پیرامونی، ساختمان‌ها در پیرامون جایگاه پارکینگ واقع می‌شود. طرح کلی این دو گرایش در تصویر زیر نشان داده شده است.
جدول مقایسه تفاوتهای طرح‌های سازه اندرونی و سازه پیرامونی :
| استراحتگاه با طرح سازه اندرونی Inward | استراحتگاه با طرح سازه پیرامونی Outward |
| پارکینگ خودروهای مختلف از هم مجزا است | پارکینگ در بین جاده و ساختمان اصلی واقع شده |
| به فضای بیشتری نیاز است | به فضای کمتری نیاز است |
| فاصله کمی بین ساختمان اصلی و سایر امکانات وجود دارد | انعطاف‌پذیری بیشتری برای توسعه در آینده دارد. |
ج – فاصله بین سایت‌ها
فاصله‌ی بین استراحتگاه‌ها بسته به نوع آن، حجم ترافیک، تقاضا برای پارکینگ و نهایتا امکانات استراحتگاه است.
د- امکانات و تسهیلات
هدف اولیه از طراحی استراحتگاه‌های بین‌راهی، فراهم سازی امکانات مناسب، ایمن و بهینه و همچنین ایجاد بستری مناسب برای استراحت رهگذران است که در عین‌حال بتواند اطمینان خاطر آن‌ها را حاصل کرده و فضای مناسبی برای وسایل رهگذران ایجاد نماید.
این امکانات به دو دسته موتوری و انسانی تقسیم می‌شوند:
• امکانات موتوری که شامل ایستگاه سوخت، جایگاه پارکینگ اختصاصی و غیره است.
• تسهیلات انسانی عبارتند از رستوران، سرویس بهداشتی عمومی و غیره
ه- خستگی رانندگان
مطابق آمار، تقریبا نیمی از رانندگان خستگی حین رانندگی را تجربه کرده‌اند و همچنین اذعان داشته اند که رانندگی بدتری در زمان خستگی دارند. همانطور که می‌دانید، درصد بالایی از تصادفات رانندگی ناشی از همین خستگی است. دستورالعمل‌های ایمنی در کشور استرالیا پیشنهاد میکنند که یک راننده نباید بیش از 12ساعت در روز رانندگی کند و در طول هر ۵ ساعت رانندگی، لازم است حداقل 30 دقیقه استراحت داشته باشد. برای نیل به این منظور باید استراحتگاه‌های مناسب در فواصل معین و با امکانات کافی طراحی و ساخته شوند.
مجتمع اقامتی بین‌راهی Aire De La Chaconne در فرانسه
این مجتمع بین‌راهی در مسیر جاده A6 auto که پاریس را به لیون وصل می‌کند قرار دارد. طراح سعی کرده با استفاده از حجم یک تپه، کمترین طراحی معماری را بکار ببندد. یک سقف کاملا سرسبز، چشم‌انداز ورودی به ساختمان و محیط مجتمع است.
1- سایت پلان
چیدمان ساختمان‌های این مجتمع به گونه‌ای است که از هر دو شیوه‌ی سازه پیرامونی و سازه اندرونی بهره گرفته شده است.
2- امکانات و تسهیلات
امکانات موجود در این مجتمع عبارتند از رستوران، سرویس بهداشتی عمومی، پمپ بنزین، پارکینگ، فروشگاه مناسب و سایر تسهیلات برای مسافرین و رانندگان.
نکته جالب توجه در این مجتمع، محوطه دلپذیر و زیبا آن برای نشستن و استراحت است.
3- نقاط ضعف و قوت مجتمع اقامتی بین‌راهی Aire De La Chaconne
فضای محوطه بیرونی مجتمع دارای سایابان‌هایی با طرح‌های منحنی و براق است که برای غذا‌خوری و نشستن، فضای مناسبی را فراهم می‌کند. در حالیکه این محوطه‌ی دلفریب کمک می‌کند تا یکنواختی مسافرت جاده‌ای با ایجاد فضایی برای تفریح و بازی کمتر شود، چیدمان گرد فضا و ساختمان‌ها بیشترین چشم‌انداز را ایجاد می کند. همچنین با نورپردازی خاصی که دارد، کمک می‌کند تا در شب محیط و حجم ساختمان‌ها هماهنگ، آرام‌بخش و گرم باقی بماند.
مجتمع رفاهی بین‌راهی Ayer Keroh در مالزی
این مجتمع در سمت شمالی جاده E1 مالزی واقع شده است و امکانات و تسهیلات متنوعی برای استفاده کنندگان فراهم می کند تا از سفر خود در مسیر بزرگراه لذت و بهره‌ی کافی را ببرند.
1- سایت پلان
در این مجتمع نیز از شیوه ترکیبی سازه پیرامونی و سازه اندرونی استفاده شده است.
2-امکانات و تسهیلات
امکاناتی به مراتب بیش از یک توقفگاه اضطراری که مناسب یک مسافر خسته باشد، در این مجتمع اقامتی پیش‌بینی شده است. تسهیلاتی مانند محوطه‌بازی کودکان، پمپ بنزین، نمازخانه برای مسلمانان، دستگاه خودپرداز، آلاچیق، تلفن عمومی، رستوران و تهویه مطبوع که همگی در این استراحتگاه برای رفاه مسافران در نظر گرفته شده است.
3- نقاط ضعف و قوت
مجتمع، یک فضای دنج و راحت را برای مسافرین به وجود می‌آورد تا ضمن رفع خستگی، مایحتاج خود را در این مجتمع تهیه کنند. پیاده‌روهای سرپوشیده یک مسیر مستقیم و راحت را به سمت امکانات مجتمع به وجود آورده‌اند. همچنین، چشم انداز زیبا به جنگل و معماری صمیمی، از نقاط قوت مجتمع محسوب می‌شوند.
مجتمع رفاهی بین‌راهی در نقطه 115 مایلی بزرگراه در میانمار
با توجه به مشخصاتی که از دو استراحتگاه واقع در فرانسه و مالزی بیان شد، در اینجا یک مجتمع رفاهی در میانمار را نیز مورد بررسی قرار داده‌ایم.
مجتمع رفاهی بین‌راهی در نقطه 115 مایلی بزرگراه کشور میانمار
1- سایت پلان
نوع طراحی این مجتمع بین‌راهی، سازه پیرامونی است و امکانات و ساختمان‌ها در پیرامون و بیرون پارکینگ‌ها واقع شده است.
2- امکانات و تسهیلات
امکانات این مجتمع عبارتند از : رستوران، سرویس بهداشتی عمومی، فروشگاه، پمپ بنزین، پارکینگ ، تعمیرگاه و بخش کمک های اولیه است.
3- نقاط ضعف و قوت
اگر چه این مجتمع رستوران های خوبی دارد، اما دسترسی ایمن بین عابرین پیاده و خودروها در نظر گرفته نشده است. فضای مسقف و سایه‌بان، در محوطه بیرون وجود ندارد و پارکینگ به اندازه 150 خودرو جای پارک دارد. از منظر معماری، لازم است جانمایی و محوطه‌سازی مناسب‌تری برای استفاده کنندگان در نظر گرفته شود. همچنین برای معلولین و توان‌خواهان، امکانات و تسهیلات در نظر گرفته شود.
مقایسه مجتمع های خدمات بین راهی
در یک نگاه کلی، تفاوتهای موجود در مجتمع‌های بین‌راهی کشور میانمار با کشورهای فرانسه و مالزی را می‌توان به شرح زیر تشریح نمود:
• طراحی این مجتمع‌ها در میانمار بیشتر سازه پیرامونی است، اما در دو کشور دیگر ترکیبی از سازه بیرونی و سازه اندرونی است.
• فاصله استراحتگاه ها در میانمار 80 مایل، ولی در مالزی و فرانسه 50-65 مایل است.
| امکانات | فرانسه و مالزی | میانمار |
| رستوران | ✓ | ✓ |
| مسافرخانه | ✓ | ✓ |
| تعمیرگاه | ✓ | ✓ |
| پمپ بنزین | ✓ | ✓ |
| سرویس بهداشتی | ✓ | ✓ |
| فروشگاه | ✓ | ✓ |
| محیط بازی کودکان | ✓ | ✓ |
| محوطه اتراق در بیرون ساختمان | ✓ | – |
| چشم انداز | ✓ | – |
سخن پایانی :
مجتمع‌ها و استراحتگاه‌های بین‌راهی که مهندسن مشاور طراحی میکنند یکی از مهمترین عوامل کاهش سوانح جاده‌ای و تسهیل مسافرت‌های خودرویی هستند. این مراکز، مکانی پاکیزه، ایمن و راحت را برای مسافرین و رانندگان فراهم میکنند.
همانطور که از نظرتان گذشت، کشور ما به انجام مطالعات و بررسی‌های بیشتری در این زمینه نیاز دارد تا بتواند به شرایط و استاندارد‌های جهانی و مناسب نزدیک‌تر شود.
از همراهی شما در طول این محتوا سپاسگزاریم و امیدواریم این محتوا برایتان سودمند و مفید واقع شود.