مراکز لجستیک مرزی، مرکز لجستیکی است که در منطقه مرزی واقع شده است و امکانات و خدمات لجستیک مورد نیاز برای صادرات، واردات و ترانزیت فراهم می کند.گمرک، مرزبانی، سازمان ملی استاندارد، سازمان حفظ نباتات کشور به طور کلی تمامی سازمان های ذی ربط در ورود خروج کالا خدمات خود را به طور متمرکز و یکپارچه در این مرکز ارائه می کنند
مراکز لجستیک مرزی بستر مناسب تری برای بهینه سازی این فرآیند ها را فراهم می کنند.

اطلاعات ورودی مکان یابی مراکز لجستیک مرزی

ورود به موضوع مراکز لجستیک مرزی در طرح آمایش از دو جنبه ی اصلی صورت گرفت. اول بهبود فرآیند حمل و نقل بین مرزی به معنای کاهش هزینه ها و زمان گذر از کالا از مرز. و جنبه دیگر افزایش سهم ریلی در داخل کشور.در صورت اتصال شبکه ریلی به مرز پرویز خان، امکان حمل ریلی فرآورده های نفتی دز داخل کشور وجو دارد و در این حالت هزینه های سوانح و آلودگی زیست محیطی به طرز قابل ملاحظه ای کاهش می یابد.

مکان یابی مراکز لجستیک مرزی

در این مطالعه با توجه به حجم کالای عبوری ازمرزها به تفکیک واردات، صادرات و ترانزیت، توجه به مسیر کریدورهای ترانزیتی، بررسی میدانی برخی از پایانه های مرزی و برگزاری جلسات با نخبگان مراکز لجستیک مرزی مشخص شده است. این مراکز، پایانه هایی هستند که قرار است نقش اساسی در تبادلات ما با کشور مقابل بازی کند و امکانات و خدمات لجستیک به طور یکپارچه و هماهنگ با کشور مقابل در ان ها ارائه شود. اولویت در درجه اول با مرز هایی است که در حال حاضر یا آینده نزدیک به شبکه ریلی دسترسی دارند. معیار و اولویت بعدی حجم بالای مبادله شده از طریق این مرز است.
بر اساس معیار های ذکر شده 10 مرکز لجستیک مرزی طبق جدول زیر مشخص شده است. ستون های شوم و چهارم جدول، میزان بار ورودی و خروجی مرز را بر اساس آمار سال 95 نشان می دهد

شکل زیر توزیع جغرافیایی مراکز لجستیک در کشور را نشان می دهد.

 

مرکز لجستیک مرزی شمتیغ

مرز ریلی شمتیغ، مرز جدید ریلی ایران با افغانستان است . این مرز باری صادرات مود معدنی کشور افغانستان بسیار حائز اهمیت است. از آنجا که افغانستان کشوری محصور در خشکی است، باری رسدن به آب های آزاد نیاز به قلمروی ایران دارد.

مرکز لجستیک مرزی میلک

با کشور افغانستان مرز میلک نیز به عنوان مرکز لجستیک تعریف شده است تا مبادلات ما با جنوب کشور افغانستان ساماندهی شود. در صورت احداث خط راه آهن شرق و اتصال چابهار به زاهدان، مرز میلک نیز می تواند به شبکه ریلی متصل شود و کریدور چابهار_راه آهن بع مسیر ترانزیتی باری اتصال افغانستان به آب های آزد تبدیل شود.

مرکز لجستیک مرزی سرخس

با کشور ترکمنستان، دو مرکز لجستیک مرزی سرخس و اینچه برون مشخص شده است. سرخس در حال حاضر فعال ترین مرز ریلی کشور با حدود 850 هزار تن عملکرد است. فاصله مرزی ریلی و جاده ای در سرخس در حال حاضر 15 کیلومتر است و بر اساس مفهوم لجستیک مرکز لجستیک مرزی باید این دو پایانه مرزی با یکدیگر ادغام شوند.

مرکز لجستیک مرزی اینچه برون

شهر مرزی اینچه برون در 70 کیلومتری شهر گرگان واقع شده و گمرک مستقر در این شهر در نقطه صفر مرزی و در محوطه ای به مساحت حدود 50 هکتلر میان قلمرو جمهوری اسلامی ایران و کشور ترکمنستان قرار گرفته است.
این مکان این پتانسیل را دارد که نقش فعالی در تجارت با کشور های آسیای میانه بازی کند.
در مرداد ماه سال 1397 ، هشتمین قطار تجاری چین از مسیر چین- قزاقستان- ترکمنستان- ایران از این مرز وارد ایران شد.

مرکز لجستیک مرزی آستارا

این مرکز تنها مرکز مشخص شده در این بخش است. آستارا به علت نقش اساسی در کریدور شمال- جنوب مورد توجه است. کریدوری که از سال 2000 بین کشورهای روسیه، ایران و هند شکل گرفت تا بخشی از مبادلات هند و روسیه از ایران بگذرد. یکی از مسیر های اصلی این کریدور در ایران، بندر عباس- تهران-قزوین-رشت-آستارا در ایران است.
اگرچه هنوز آستارا به شبکه ریلی متصل نشده است، اما اقدامات مهمی دز راستای تشکیل این کریدور انجام شده است.
در تصویر زیر افتتاح خط ریلی آستارا-آستارا مشاهده می شود.

مرکز لجستیک مرزی جلفا

مرکز لجستیک جلفا برای مبادلات با نخجوان آذربایجان و ارمنستان در نظر گرفته شده است. اگرچه در این مرز اتصال ریلی نیز وجود دارد، اما به علت عملیاتی نبودن راه آهن در نخجوان، مبادلات در شرایط فعلی به حمل و نقل جاده ای محدود می شود. برآورد اولیه نشان می دهد عملکرد ریلی این مرکز در صورت انتقال بارهای مسافت بالای 300 به ریل می تواند بالغ بر 400 هزار تن باشد.
این مرکز لجستیک مرزی شهر جلفا، به لحاظ جغرافیایی، شهری مرزی بین ایران، ارمنستان و آذربایجان است و در منطقه تجاری-صنعتی نیز ارس واقع شده است. منطقه آزاد ارس شامل 7 بخش گسسته از هم و به مرکزیت شهر جلفاست.

مرکز لجستیک مرزی بازرگان

مرز با حدود 2 میلیون تن بار ورودی و 2 میلیون تن بار خروجی، مهم ترین مرز زمینی ایران است. شهر بازرگان از توابع شهرستان ماکو است. این مرز تنها مرز 24ساعته و بین المللی ما بین ایران و ترکیه است و دارای دو ورودی جداگانه تریلر و اتوبوس و سواری است.
اگر چه این مرز امکان اتصال ریلی ندارد، اما به خاطر حجم عملکرد بالا به عنوان یکی از مراکز لجستیک مرزی شناسنایی شد. مرز بازرگان به عنوان دروازه اصلی کشور به سمت اروپا از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

مرکز لجستیک مرزی پرویزخان

مرز پرویز خان مهم ترین مرز ترانزیتی کشور است. در سال 1395 بالغ بر 1.3 میلیون تن ترانزیت فرآورده های نفتی از این مرز صورت گرفته است.
بررسی های میدانی مطابق با شکل زیر نشان می دهد این پایانه مرزی علیرغم حجم بالا از وضعیت مناسبی برخوردار نیست.

در وضعیت فعلی تردد نفت کش های عراقی در مسیر پرویزخان-بندر امام موجب نارضایتی های بسیاری در استان های مرزی مانند کردستان، کرمانشاه، ایلام و خوزستان است.

مرکز لجستیک مرزی شلمچه

در استان خوزستان و در فاصله ی 140 کیلومتری شهر اهواز واقع شده. به مساحت 12 هکتار احداث گردیده و مرز طرف مقابل تنومه است.شلمچه در منطقه آزاد اروند قرار دارد و بهره مندی از مزایای تجاری و صنعتی این منطقه می تواند عملکرد این مرکز لجستیک را بهبود دهد.
اجرای طرح اتصال ریلی شلمچه به بندر بصره در عراق موجب می شود این مرکز جایگاه بین المللی قابل توجهی نیز پیدا کند و کریدور ترانزیتی بندر امام-بصره با محوریت شلمچه شکل بگیرد.
راه آهن شلمچه- بصره کوتاه ترین و کم هزینه ترین محور ریلی در دست ساخت برای اتصال به عراق است.

جمع بندی مراکز لجستیک مرزی

در این بخش مراکز لجستیک مرزی طرح آمایش معرفی شدند. هدف اصلی از تعیین این مراکز، افزایش سهم ریلی حمل بار در کشور و بهبود لجستیک بین مرزی است.
با توجه به معیار های افزایش سهم ریلی، حجم مبادلات بین المللی، کریدور های ترانزیتی، بررسی میدانی و بهره مندی از نظرات نخبگان، ده مرکز لجستیک مرزی در کشور معرفی شده اند.
این مراکز نقش اصلی در حمل ونقل لجستیک بین المللی ایفا خواهند کرد و با تجمیع بار وخدمات و بهره مندی از اقتصاد ناشی از مقیاس، عملکرد لجستیک کشور در سطح کلان را بهبود می دهند