مطالعات آسیب شناسی و مناسب سازی فضاهای شهری برای توان یابان در شهر جدید اندیشه

طراحی فضاهای شهر برای توان یابان

باید توجه کرد که امروزه در بسیاری از کشورها از بسترسازی و آماده کردن فضای شهر برای همه‌ی گروه‌ها یا هر نوع توانایی حدود نیم قرن می‌گذرد و توجه به رفاه و آسایش افراد دارای ناتوانی یا نوعی معلولیت به ویژه از نظر حضور در شهر و فضای شهری و استفاده از امکانات عمومی امری امری کاملاً پذیرفته شده است. در سراسر دنیا بیش از چند دهه است که فضایی مناسب برای حضور همه افراد با انواع و درجات مختلف توانایی فیزیکی و روانی فراهم کرده‌اند و برنامه‌ها و سیاست‌های آنها در سال‌های اخیر به سوی همه‌شمولی سایر امکانات شهر مانند وسایل حمل و نقل عمومی، اتوبوس و مترو و حمل و نقل خصوصی، استفاده از امکانات شهر مانند موزه‌ها و گالری‌ها، مشارکت در رویدادها و جشن‌ها و اماکن تاریخی، رابطه با مواهب طبیعی و لذت بردن از آنها و نظرسنجی از آنها در خصوص مشکلات و نیازهایشان سیر کرده است.

طراحی شهری برای توان یابان در ایران

در شهرهای ایران همچنان عبور و مرور معلولین در شهر برای رفع نیازهای روزانه و استفاده از امکانات عمومی که حق همه‌ی شهروندان در شهر است یک معضل حل نشده است. پروژه‌های مناسب‌سازی تنها به تعدادی انگشت‌شمار و به شکل پراکنده و بدون ارتباط با هم انجام شده‌اند و این امر زندگی را برای این گروه از افراد اجتماع سخت کرده است. محیط ساخته شده‌ی شهري امروز ما به ویژه عرصه‌هاي پیاده پاسخگوي نیاز شهروندان در شرایط و مقاطع گوناگون زندگی نیست و بیشتر ساختمان‌ها، امکانات و تجهیزات و فضاهای عمومی براي افرادي با میانگین وزنی و سنی بزرگسال، قوي، چالاك و برخوردار از بینایی و شنوایی مناسب طراحی شده و در طراحی به نیازهای سایر افراد توجهی نشده است و این بی‌‌توجهی آسایش را از بسیاری از افراد سلب کرده است. این درحالی‌است که شهرهای ایران در دهه‌های آینده با افزایش جمعیت گروه‌های سال‌مند روبرو خواهند بود که بر این اساس افراد بیشتری نیاز به حضور در شهر و رفع نیازهای خود خواهند داشت.

چه افرادی توان یاب به حساب می آیند و طراحی برای چه افرادی انجام می شود؟

باید توجه داشت که در واقع هر فردی از جامعه در هر یک از مراحل متفاوت زندگی با میزانی از ناتوانی مواجه است و بیشتر جمعیت شهرها را کودکان، سالمندان و افرادي که دارای معلولیت ، ناتوانی و یا کم‌توانی در مقایسه با سایر افراد هستند تشکیل می‌دهند. در حقیقت اگر بپذیریم که انسان‌ها دارای تفاوت‌های بسیاری از نظر ویژگی‌های جسمی، روحی، روانی هستند، این که فضای شهری برای همه‌ی این افراد باید قابل استفاده باشد و امکان زندگی آسوده و راحت را برایشان فراهم کند امری طبیعی و آشکار خواهد بود. امروزه بسیاري از صاحب نظران منشا ناتوانی را نه در خود فرد بلکه در رابطه فرد با محیط می‌دانند و نظریه‌‌هایی که در این زمینه شکل گرفته‌اند بر اصلاح محیط اجتماعی و کالبدي براي غلبه بر این ناتوانی مبتنی هستند. رویکردهایی مانند طراحی فراگیر و طراحی همه شمول از مهم‌ترین این نظریه‌ها هستند. بر اساس این دو رویکرد اگر چه نمی‌توان تاثیر عوامل فرهنگی را در شکل‌گیري و مواجهه با ناتوانی نادیده انگاشت اما با به کارگیري راهکارهاي طراحی می‌توان به توانمند کردن محیط و اصلاح رابطه فرد با آن پرداخت. آنچه در این میان اهمیت دارد این مساله است که این گونه طراحی نه براي عده‌اي خاص بلکه طراحی براي همه و نه تنها تامین دسترسی بلکه توجه به تمام نیازها و شرایطی است که هر یک از ما در مقاطعی از عمر خود با آن مواجه خواهیم شد و این طرز برخورد می‌تواند در نهایت سبب ارتقا کیفیت زندگی و هویت اجتماعی تمامی افراد جامعه شود.

طراحی شهری در شهر جدید اندیشه با رویکرد توجه به توان یابان

این پژوهش نیز بر آن بود تا با دستیابی به راهکارهایی به محیطی مناسب جهت حضور افراد با هر شرایط سنی و البته با هر میزان توانایی دست یابد و گامی به سوی دسترس‌پذیر کردن شهر جدید اندیشه بر دارد و محیط عمومی شهر را باید به گونه‌اي سامان دهد که بتواند هر فردي را با هر میزان ناتوانی در خود جاي دهد. به بیان دیگر این پژوهش در صدد برداشتن گامی به سوي همه شمول کردن فضاهاي شهري شهر جدید اندیشه بود. بنابراین در ابتدا نمونه‌هایی از پروژه‌های انجام شده در زمینه مناسب‌سازی فضای شهر برای معلولان در شهرهای ایران و سپس دیگر کشورها مورد مطالعه قرار گرفت تا در خصوص نحوه‌ی انجام طرح‌های از این نوع آشنایی کافی به دست آید. سپس فضاهای عمومی اعم از شبکه معابر و میادین، بوستان‌های شهری و دیگر فضاهای عمومی و بناهای عمومی موجود در شهر جدید اندیشه مورد مطالعه قرار گرفته و آسیب‌ها و موانع موجود شناسایی شدند. شبکه‌ی معابر و حمل و نقل در چند بخش مطالعه شد که عبارت بود از مناسب بودن مسیرهای پیاده برای افراد دارای معلولیت از نظر ایمنی در مقابل حرکت اتومبیل در تقاطع‌ها و هنگام عبور از خیابان و استفاده از تجهیزات لازم، نبود مانع در مسیر پیاده، عرض مناسب مسیر پیاده با توجه به ابعاد صندلی چرخ‌دار، استفاده از رامپ در تقاطع‌ها و وجود پاگرد در ابعاد مناسب در فواصل لازم، نبود اختلاف سطح مانند پله در مسیر پیاده، نوع پوشش کف و مناسب بودن آن برای حرکت ویلچر و نیز استفاده از سنگفرش‌های مناسب برای جهت‌یابی در افراد نابینا، شیب عرضی و طولی ‌مناسب در مسیر، نبود مانع و زوائد از ابنیه پیرامون مسیر تا ارتفاع یک فرد نشسته بر ویلچر است. فضاهای عمومی و پارک‌ها نیز بیشتر از نظر شاخص‌هایی چون وجود رامپ و شیب‌راه برای متصل کردن سطوح ارتفاعی متفاوت، عرض مناسب پیاده‌راه برای حرکت صندلی چرخ‌دار، سنگ‌فرش مناسب برای حرکت صندلی چرخ‌دار و افراد نابینا، دسترسی مناسب به سرویس‌های بهداشتی، و هرگونه تاسیسات و تجهیزات، آبخوری‌ها، زمین بازی و …، و نبود مانع حرکتی مورد بررسی قرار گرفت. در بخش زیرساختی امکانات و تاسیسات شهری مانند سرویس بهداشتی مناسب افراد دارای معلولیت، آبخوری در ارتفاع‌ مناسب، زمین بازی و تجهیزات ورزشی مناسب افراد دارای معلولیت مورد بررسی قرار گرفت و به لحاظ ساختمانی دسترسی مناسب برای افراد دارای معلولیت به ابنیه عمومی بررسی شد که از این نظر عمدتاً نبود اختلاف ارتفاع و پله در ورودی، استفاده از رامپ با شیب مناسب و فضای کافی برای توقف صندلی چرخ‌دار مورد توجه قرار گرفت.
سپس در مرحله ساماندهی، پیشنهادات در قالب دو دسته‌ی ضوابط و مقررات(فضاهای عمومی، بوستان‌ها و بناهای عمومی) و برنامه‌های اجرایی و عملیاتی ارائه شدند. و در نهایت این برنامه‌های اجرایی و عملیاتی پس از هماهنگی با شهرداری و سایر دستگاه‌های اجرایی به شرح زیر اولویت‌بندی شدند، و نقشه‌ی جرئیات اجرایی و اقدامات مورد نیاز در هر پروژه و در نهایت برآورد اولیه از هزینه‌‌های اجرا هم تهیه شد.

اقدامات و برنامه‌های مناسب‌سازی فضاهای شهر شهر جدید اندیشه

1 –  مناسب سازی شبکه معابر جمع و پخش کننده، توحید، فردوسی، ولیعصر و مطهری؛
• مناسب‌سازی میادین و تقاطع‌های اصلی، کلیه تقاطع‌های فرعی
• مناسب‌سازی محل عبور عابر در سواره رو در فواصل مناسب و در مقابل کاربری‌های اصلی
2 – مناسب سازی شبکه معابر شریانی درجه 2، بلوارهای آزادی، شورا و گل‌ها؛
• مناسب‌سازی میادین و تقاطع‌های اصلی و کلیه تقاطع‌های فرعی
• مناسب‌سازی محل عبور عابر در سواره‌رو در فواصل مناسب و حذف مسیرهای عابر در فواصل بسیار نزدیک
• مناسب سازی محل عبور عابر در سواره رو در مقابل کاربری‌های عمومی از جمله بازار ایرانی اسلامی، بوستان حافظ، بازار بزرگ اندیشه، سینما ساحل، بازار میلاد، مجتمع تجاری نگارستان، بازار روز، مدرسه کار و دانش اندیشه، حسینیه بیت الرقیه.
• اختصاص دو پاركينگ ويژه افراد معلول با نصب علامت مخصوص در كنار این معابر شریانی درجه دو، در هر 500 متر فاصله و در محدوده ساختمان‌هاي عمومي.
3 – مناسب سازی بوستان‌های حافظ، پارک جنگلی، آزادگان و شقایق.